Όλοι μας έχουμε νιώσει λιγότερο ή περισσότερο άγχος σε συγκεκριμένες στιγμές της ζωής μας. Άγχος που μπορεί να οφείλεται σε διάφορες αιτίες και που το εκφράζουμε με διάφορους τρόπους. Ανάλογα με την ηλικία μας αλλάζουν οι στρεσογόνοι παράγοντες κι αλλάζει και ο τρόπος που τους εκφράζουμε και τους διαχειριζόμαστε. Έτσι π.χ. το βρέφος αισθάνεται άγχος όταν αποχωρίζεται τον φροντιστή του και το εκφράζει κλαίγοντας, ενώ ο ενήλικος μπορεί να νιώθει άγχος λόγω της δουλειάς του π.χ., και το εκφράζει με διάφορους τρόπους (επιθετικότητα στο σπίτι, συμπτώματα κατάθλιψης κτλ.) και μπορεί να το διαχειριστεί επίσης με διάφορους τρόπους (π.χ. τεχνικές χαλάρωσης). Και φυσικά σε κάθε ηλικία το άγχος μπορεί να σωματοποιείται. Έτσι το παιδί που δεν θέλει να πάει σχολείο, νιώθει πονόκοιλο ή ο έφηβος που βρίσκεται σε μία πολύ πιεστική γι’ αυτόν κατάσταση μπορεί να δει τη μύτη του να ματώνει.
Τι γίνεται όμως στην περίπτωση των αυτιστικών παιδιών και εφήβων; Γιατί αγχώνονται; Αγχώνονται το ίδιο με τους υπόλοιπους; Πώς εκφράζουν το άγχος τους; Πώς μπορούν να το διαχειριστούν;
Καταρχάς δεν πρέπει να ξεχνάμε πως τα νευροδιαφορετικά παιδιά και οι έφηβοι δεν παύουν να είναι παιδιά και έφηβοι. Και όπως σε κάθε παιδί (ή σε κάθε έφηβο) υπάρχουν κάποιες συγκεκριμένες συνθήκες που τους δημιουργούν άγχος. Οι δυσκολίες στο σχολείο μπορεί να προκαλέσουν άγχος στα παιδιά και τους εφήβους. Το bulling, το επιβαρυμένο πρόγραμμα με πολλές δραστηριότητες, ένα διαζύγιο ή ένα τραυματικό γεγονός (π.χ. θάνατος στην οικογένεια ή μια καταστροφή), οικονομικές δυσκολίες ή μια μετακόμιση είναι κι αυτά παράγοντες άγχους. Η μη δημοφιλία στους εφήβους, επίσης τους προκαλεί άγχος, όπως και η εφηβεία per se με όλες τις ορμονικές, σωματικές και ψυχολογικές αλλαγές που συμβαίνουν. Ειδικά όμως στα νευροδιαφορετικά παιδιά και στους εφήβους, το άγχος προκαλείται ακόμη κι από μικρές καθημερινές δυσκολίες, όπως π.χ. το διάλειμμα στο σχολείο ή μια συγκεκριμένη μυρωδιά ή υφή. Π.χ., μπορεί να αναπτύξουν στρες και φοβία στα μπαλόνια, ενώ στην πραγματικότητα το στρες αυτό προέρχεται από αισθητηριακή δυσφορία.
Γενικότερα στα παιδιά, η έκφραση του άγχους δεν είναι πάντοτε ξεκάθαρη. Το ίδιο ισχύει και σε αυτιστικά παιδιά και εφήβ@ . Το άγχος συχνά σωματοποιείται. Έτσι το αγχωμένο παιδί παραπονιέται για πόνο στην κοιλιά ή πονοκέφαλο. Το άγχος μεταμφιέζεται σε άλλα συναισθήματα, όπως θλίψη, θυμός, αϋπνίες. Επιπλέον, το άγχος σε αυτιστικά παιδιά και εφήβ@ μπορεί να προκαλέσει meltdown, επιτείνει τις στερεοτυπίες τους και σε μεγαλύτερες ηλικίες μπορεί να οδηγήσει και σε απόσυρση από καθημερινές δραστηριότητες.
Πώς μπορούμε να βοηθήσουμε λοιπόν ένα αυτιστικό παιδί ή έναν έφηβο να διαχειριστεί το άγχος του; Γενικά οι παρακάτω δραστηριότητες ενδείκνυνται για όλα τα παιδιά, αλλά είναι ιδιαίτερα αποτελεσματικές με σε αυτιστικά παιδιά και εφήβ@.
- Οργάνωση-οργάνωση-οργάνωση. Ένα οργανωμένο και δομημένο πρόγραμμα προσφέρει ασφάλεια και σταθερότητα, περιορίζοντας έτσι τους στρεσογόνους παράγοντες. Χρησιμοποιείστε οπτικά βοηθήματα ώστε το παιδί να έχει ξεκάθαρη εικόνα των δραστηριοτήτων του.
- Φροντίστε το παιδί ή ο έφηβος να τρέφεται και να κοιμάται σωστά, καθώς με την ενίσχυση του ανοσοποιητικού, μειώνονται τα οργανικά συμπτώματα του άγχους.
- Προτρέψτε τα παιδιά σας να κινητοποιούνται σωματικά ή να αθλούνται. Με την άθληση απελευθερώνονται ορμόνες που βελτιώνουν τη διάθεσή μας.
- Ονοματίστε το συναίσθημά του και βοηθήστε το να καταλάβει γιατί νιώθει όπως νιώθει. Φροντίστε όμως να δώσετε τον απαραίτητο χρόνο στο παιδί σας και μην βιαστείτε.
- Μάθετε του απλές τεχνικές χαλάρωσης, όπως π.χ. το να μετράνε μέχρι το δέκα, εισπνέοντας και εκπνέοντας σε κάθε αριθμό.
- Χρησιμοποιείστε αισθητηριακά ερεθίσματα, όπως άμμο, νερό, μπογιές, που χαλαρώνουν τα παιδιά και τα βοηθούν να αυτορυθμίζονται.
- Δημιουργήστε το δικό σας τελετουργικό χαλάρωσης. Διαλέξτε μαζί μια δραστηριότητα που χαλαρώνει το παιδί σας (με ή χωρίς τη συμμετοχή σας), π.χ. το να τραγουδάτε μαζί ένα τραγούδι, να παίζει με το αγαπημένο του παιχνίδι, να ζωγραφίζει mandala (πολύ δημοφιλές σε εφήβους). Κάθε φορά που το παιδί σας αγχώνεται, μπορεί να χρησιμοποιεί το τελετουργικό για να διαχειρίζεται το στρες του.
- (για εφήβους) Εξηγείστε τους με απλά λόγια τη φυσιολογία του stress και τι συμβαίνει στον οργανισμό μας όταν αγχωνόμαστε. Μπορείτε να βρείτε πληροφορίες στο Διαδίκτυο. Αν μιλάτε Αγγλικά μπορείτε να μελετήσετε αυτό το φυλλάδιο από την Αμερικανική Παιδιατρική Ακαδημία, ειδικά για εφήβους.
- (για εφήβους) Εμπιστευτείτε τους! Είναι πολύ αγχωτικό να είσαι γονιός, αλλά μερικές φορές το μόνο που χρειάζονται τα παιδιά μας είναι τον χώρο τους και τον χρόνο τους. Σταθείτε διακριτικά δίπλα τους, χωρίς να τους πιέζετε. Πολλές φορές το μόνο που χρειάζονται οι έφηβοι είναι να ξέρουν ότι κάποιος βρίσκεται εκεί για αυτούς.
- Απευθυνθείτε σε κάποιον ειδικό: προγράμματα ψυχοεκπαίδευσης, συναισθηματικής αγωγής ή παιγνιοθεραπείας ή άλλου είδους ψυχοθεραπείας (ανάλογα με τις ανάγκες και το επίπεδο δυσκολιών του κάθε παιδιού) μπορούν να ωφελήσουν τα παιδιά, βοηθώντας τα όχι μόνο να διαχειριστούν το άγχος τους για ένα συγκεκριμένο θέμα αλλά και να «μάθουν» πώς να αντιδρούν γενικότερα σε αγχογόνες καταστάσεις. Για την παιγνιοθεραπεία ειδικότερα, έρευνες έχουν δείξει ότι βοηθά αποτελεσματικά στη μείωση των επιπέδων άγχους βοηθώντας και στη μείωση συγκρούσεων μεταξύ γονέων και παιδιού.
Βιβλιογραφία
Baron, G., Groden, J., Groden, G. &, Lipsitt, L. (2006). Stress and Coping in Autism. Oxford Press
Indiana Resource center for autism: https://www.iidc.indiana.edu/https://medlineplus.gov/http://www.researchautism.net/https://www.webmd.com/
Kenny, M. C., & Winick, C. B. (2000). An integrative approach to play therapy with an autistic girl. International Journal of Play Therapy, 9(1), 11–33.https://www.aap.org/https://adaa.org/https://autismawarenesscentre.com/
Salter, K., Bweamish, W. & Davies, M. (2016). The Effects of Child-Centered Play Therapy (CCPT) on the Social
and Emotional Growth of Young Australian Children With Autism. International Journal of Play Therapy, 25 (2), 78 –90.