Συχνά μεγάλο πρόβλημα τόσο των παιδαγωγών ή των θεραπευτών όσο και των γονιών είναι το πώς θα διαχειριστούν ένα θυμωμένο παιδί. Πολλοί από εμάς έχουμε αμφισβητήσει τον εαυτό μας, αναρωτώμενοι αν κάθε φορά χειριζόμαστε κατάλληλα τα ξεσπάσματα θυμού του παιδιού μας ή του μαθητή μας.
Καταρχάς, να ξεκαθαρίσουμε κάτι: ο θυμός είναι ένα φυσιολογικότατο και χρήσιμο συναίσθημα για τα παιδιά (NHS, 2017) και η υγιής έκφρασή του είναι πολύ σημαντική (Sullivan, Helms, Kliewer & Goodman, 2010). Η καταπίεση δε, της υγιούς έκφρασης του θυμού, μπορεί να έχει αρνητικά αποτελέσματα για το παιδί, δημιουργώντας του σε βάθος χρόνου τόσο προβλήματα συμπεριφοράς όσο και σωματικά προβλήματα, όπως υψηλότερα επίπεδα πίεσης, (Starner & Peters, 2004).
Ο ρόλος, λοιπόν, του γονέα και του θεραπευτή είναι να δώσει στο παιδί όλα αυτά τα εργαλεία και τις τεχνικές που θα το διευκολύνουν να «αποσυμπιέσει» τον θυμό του.
Οι τεχνικές αυτές και τα εργαλεία είναι πραγματικά άπειρες. Οι Siegel & Payne Bryson (2011), π.χ. έχουν δημιουργήσει ένα πρόγραμμα που βοηθά τους γονείς να χτίσουν «τις βάσεις για την κοινωνική, συναισθηματική και ψυχική υγεία» του παιδιού και το οποίο βασίζεται στη νευροβιολογία του εγκεφάλου και πώς τα παιδιά θα μάθουν να συνδέουν το δεξί με το αριστερό ημισφαίριο του εγκεφάλου (συναίσθημα με λογική) ώστε να μπορούν να διαχειριστούν αποτελεσματικά τον θυμό τους και τα άλλα αρνητικά συναισθήματά τους.
Αντίστοιχες τεχνικές προτείνουν και οι Adele & Mazlish (2016).
Αν και τα προγράμματα που αναφέρθηκαν απευθύνονται κατ’ αρχήν σε γονείς, είναι, εντούτοις, πολύ χρήσιμα στους παιδαγωγούς και τους θεραπευτές. Εννοείται δε πως ο κάθε θεραπευτής ή γονιός μπορεί να συνδυάσει τεχνικές από διαφορετικά προγράμματα και με δοκιμή και απόρριψη να δει ποιες είναι πιο κατάλληλες για τα παιδιά του.
Πέρα από τις τεχνικές όμως υπάρχουν -όπως προαναφέρθηκε- και κάποια εργαλεία που μπορούν να χρησιμοποιηθούν σε ένα πρόγραμμα διαχείρισης θυμού. Ας δούμε μερικά από αυτά. Στο τέλος του άρθρου θα βρείτε συνδέσμους ώστε να κατεβάσετε ενδεικτικά φύλλα εργασίας με αυτά τα εργαλεία.
Το θερμόμετρο του θυμού
Το θερμόμετρο του θυμού είναι ένα εργαλείο που προσωπικά λατρεύω να χρησιμοποιώ και νομίζω πως γενικά όσοι θεραπευτές δουλεύουν με παιδιά το χρησιμοποιούν πολύ συχνά. Είναι εύχρηστο, αποτελεσματικό και είναι από τις λίγες τεχνικές που βοηθάει τόσο γρήγορα τα παιδιά να εκφράσουν τα συναισθήματά τους.
Ας δούμε, λοιπόν, πώς ακριβώς λειτουργεί το θερμόμετρο του θυμού:
Οι παραλλαγές είναι πολλές, ανάλογα με τους στόχους του θεραπευτή και τις ανάγκες του θεραπευόμενου. Εδώ θα παρουσιάσω μία βασική τεχνική για όσους δεν είναι εξοικειωμένοι με αυτό το εργαλείο.
Αφού έχουμε συζητήσει γύρω από το θυμό, εκτυπώνουμε το θερμόμετρο το θυμού, είτε έτοιμο χρωματισμένο είτε ασπρόμαυρο και ζητάμε από το παιδί να το χρωματίσει. Το θερμόμετρο χωρίζεται σε 5 «θερμοκρασίες»: μπλε (ψυχρό) «είμαι ήρεμος», πράσινο «είμαι αρκετά ενοχλημένος», κίτρινο «νιώθω εκνευρισμένος», πορτοκαλί «είμαι θυμωμένος» και κόκκινο (καυτό) «είμαι τόσο θυμωμένος που δεν μπορώ να ελέγξω τον εαυτό μου».
Ζητάμε από το παιδί να περιγράψει/γράψει/ζωγραφίσει καταστάσεις που νιώθει τα αντίστοιχα συναισθήματα κάθε φορά.
Το παγόβουνο του θυμού
Η τεχνική του παγόβουνου μας βοηθά να εντοπίζουμε ως θεραπευτές τι κρύβεται κάτω από μια συγκεκριμένη (ορατή) συμπεριφορά, τις (υποκείμενες) αιτίες δηλαδή που έχουν ως αποτέλεσμα μια συγκεκριμένη συμπεριφορά.
Η τεχνική του παγόβουνου είναι ουσιαστικά μια μεταφορά. Όπως στο παγόβουνο φαίνεται μόνο η κορυφή, η οποία είναι ένα πολύ μικρό μέρος του παγόβουνου, ενώ το κυρίως μέρος του παραμένει κρυμμένο κάτω από τη θάλασσα, έτσι και μια συμπεριφορά κρύβει άλλες, βαθύτερες και μεγαλύτερες αιτίες.
5 βήματα για να διαχειριστείς τον θυμό σου (αφίσα)
Τα παρακάτω βήματα λειτουργούν ως μηχανισμός αυτορρύθμισης για τα παιδιά, ώστε να μπορούν να διαχειριστούν μόνα τους τον θυμό του. Στο τέλος του άρθρου θα βρείτε αφίσα με τα 5 βήματα διαχείρισης του θυμού, την οποία μπορείτε να κολλήσετε σε ένα εμφανές σημείο του σπιτιού ή της τάξης, όπου τα παιδιά μπορούν να ανατρέχουν οποιαδήποτε στιγμή νιώσουν την ανάγκη.
1) Αναρωτήσου γιατί είσαι θυμωμένος
2) Κλείσε τα μάτια σου, πάρε βαθιές ανάσες και άρχισε να μετράς ανάποδα από το 10 μέχρι το 1.
3) Αν είσαι ακόμη θυμωμένος άρχισε να περπατάς κυκλικά μέχρι να ηρεμήσεις.
4) Σκέψου πώς μπορείς να λύσεις το πρόβλημά σου και κάνε μια λίστα με πιθανές λύσεις.
5) Αργότερα σκέψου αν διαχειρίστηκες σωστά τον θυμό σου και τι θα μπορούσες να είχες κάνει διαφορετικά.
Κατεβάστε:
Αφίσα: 5 βήματα για να διαχειριστείς τον θυμό σου
Bonus: Τα κιάλια
Από το βιβλίο “Creative Ways to Help Children Manage BIG Feelings”
Προτείνετε στο παιδί να φτιάξετε κιάλια, χρησιμοποιώντας ρολά από χαρτί και κόλλα και διακοσμώντας τα με χρώματα. Ενώ τα φτιάχνετε, συζητήστε πώς λειτουργούν τα κιάλια. Συζητήστε το πόσο υπέροχο είναι να παρατηρείτε τη συμβαίνει γύρω σας κοιτάζοντας πιο κοντά. Όμως είναι πολύ σημαντικό να παρατηρείτε τι συμβαίνει μέσα σας Προτείνετε να φτιάξετε αυτά τα κιάλια έτσι ώστε να μπορείτε να παρατηρείτε τι συμβαίνει μέσα σας και πώς αισθάνεσθε και τι συμβαίνει στο σώμα σας και στο κεφάλι σας.
Όταν τα κιάλια είναι έτοιμα δώστε στα παιδιά ένα παράδειγμα. Χρησιμοποιήστε τα κιάλια ο ίδιος/ η ίδια, σκανάρωντας από πάνω μέχρι κάτω, αναφέροντας τι παρατηρείτε στο σώμα σας και ονοματίζοντας το πώς αισθάνεστε. Εκφράστε τις σκέψεις σας. Μπορείτε να ζητήσετε από το παιδί να κάνει το ίδιο.
Αναστασία Κούρτη
Ειδική Παιδαγωγός MSc LACIC, MSc Youth, PhDc Θεραπευτικού παιχνιδιού,
εκπ. Παιγνιοθεραπεύτρια, συγγραφέας
Μάθετε περισσότερες πληροφορίες για:
Συμβουλευτική Γονέων
Εποπτεία Εκπαιδευτικών & Ειδικών Θεραπευτών
Το άρθρο μου δημοσιεύθηκε για πρώτη φορά στην ιστοσελίδα Κοντά στο Παιδί
Βιβλιογραφία:
Faber A. & Mazlish E. (2016). Πώς να μιλάτε στα παιδιά ώστε να σας ακούν & πώς να τα ακούτε ώστε να σας μιλούν, Εκδόσεις Πατάκη, Αθήνα
National Health System https://www.nhs.uk/conditions/stress-anxiety-depression/dealing-with-angry-child/ , ανακτήθηκε 3 Ιουνίου 2018
Siegel, Δ. & Payne Bryson, Τ. (2011). The Whole Brain Child, Delacorte Press,New York. Δημιουργική μετάφραση –Επεξεργασία: Brace Social Coop
Starner, T. & Peters, R. (2004). Anger Expression and Blood Pressure in Adolescents. Journal of School Nursing, 20 (6)335-342.
Sullivan, Τ., Helms, S., Kliewer, W. & Goodman, K. (2010). Associations between Sadness and Anger Regulation Coping, Emotional Expression, and Physical and Relational Aggression among Urban Adolescents. Social Development, 19(1), p.30-51
Zanot, F. & Barrett, S. (2017). Creative Ways to Help Children Manage BIG Feelings, Jessica Kingsley Publishers, London.
Φρανσίς, Κ. (n.d.). Η Αντιμετώπιση των Προβλημάτων Συμπεριφοράς στα Παιδιά του Αυτιστικού Φάσματος. ΕΠΕΑΕΚ: Πρόσβαση για Όλους. http://prosvasimo.gr/docs/pdf/epimorfwtiko-uliko-autismos/Autismos_4.pdf ανακτήθηκε 3 Ιουνίου 2018.